Turing’s Duck

In reply to those convinced that “Robots will Never…”

24/7 life-like performance of waggle and quack

In 1950 Alan Turing wrote his paper “The Imitation Game”. The paper is still relevant and keeps providing food for thought, well beyond the popular Turing Test⁽¹⁾ it proposes.

In this paper Alan addresses the question “Can machines think?” and defends his own position ("Kind of Yes") well against the many counter-arguments of the time. So much so that even modern day nay-say-article-authors often fail to show they used the advantage of the past 65+ years to come up with new or stronger arguments.

Before entering this arena or contemplating your own strategy for attack I would recommend adversaries to fully appreciate the triple-F characteristics of the elegant weapon of choice Turing crafted to defend his case: it is Falsifiable, Factors in the observer and is ultimately Fair.

Falsifiable

Whatever your position is, you don't control the future. So avoid being the next guy topping the charts of "worst tech prediction" by simply not declaring absolute knowledge about anything in absolute time (like 'never').

Being a stated absolute take-it-or-leave-it fact, there is just no more conversation to be had⁽²⁾. When the prophets get caught up by the facts there is the classical two-way option to reduce the cognitive dissonance: admit to the new facts and learn, or stubbornly ignore: i.e. say people didn't understand what you meant, focus on whatever remaining gap, invent new thresholds and rules, etc.

In fact there is the third option: being about the unreachable eternal "ever", there is a fair chance you don't live long enough to experience the confrontation. Or claim your prize. So what?

Staying relevant well after your expiry date requires a more subtle approach. Turing shows what correct scientific 'falsifiable' argumentation looks like: Do not just claim (that never...), instead provide a practical test (how would we know?).

What follows is an interesting dialogue, a negotiation about how high the bar should be set, honest reflections on what we currently do ourselves not being all that perfect either. It spawns an industry and future research questions. A field populated by those searching to close the gap, committed to ever do better.

In short: it lights a path to progress. A smart angle to sail up against the wind of "never possible" defeatism. Honestly, you 're only baiting us.

Factors in the observer

The Turing Test is not (only) about the robot. And it is most striking how much people ignore that fact. The imitation game surely puts a challenge to the imitator (the robot) to wash away any differences that blow their cover. Finally though it is the 3rd party in the game (the judge) who is calling the shots: whenever he can't see the difference the imitation actually is the real thing.

This "cannot see" comes in many forms: running out of smart questions to ask, or simply failing to care any further. These are all versions of "accepting it is good enough". Turing might have been a trained mathematician, he surely has all the looks of an engineer as well.

There is a special brand of "not in my domain it will not ever" peeps. To them, there is this version. Yo, Ivory Tower Expert with the exquisite emolument for exceptional services: "Thou might know best thou areth the smartest amongst thou peers." But the humble man in dire need of your wisdom doesn't. And that might be both your (current) strength and your (future) weakness. For that customer "good enough at the right price" will nicely do, thank you. They decide who your competition really is.

If you fail to see this simple truth, you will not even see it coming.

Fair

Fitting like the blindfold on Lady Justice, there is this "Veil of Ignorance" separating the judge from the players in the Imitation Game. Each side gets an equal chance in this game. And it makes Turing's approach rather provocative. By design it leaves the possibility open.

Unlike the nay-say-author that benefits from his upfront knowledge to label us humans versus them bots in his article to eagerly protect the "Carbon Privilege"; the Judge does not have the luxury of escaping into the semantic tricks we are so used to that we even don't notice we are doing it. Upfront the word "thinking" is one we have reserved for that activity only we humans do. No matter how fast the submarine, it may dive deeper or float better, it will never "swim". The fact that airplanes actually do "fly" only reveals we don't have wings ourselves.

But Alan's setup makes it impossible to cheat.

Imitating is not cheating

I've come to believe the "The Imitation Game" is a metaphor for the life we lead. Honestly. Biologically life’s essence is reproduction (copy with variation) but socially it isn’t that much different: We grow up copying each other. The game of ‘fitting in’ requires this growing perfection of mimicking our peers. Through formal education we believe we ‘become’ a lawyer, surgeon, engineer, while in reality we are merely training our ability to convincingly role-play that part in society.

To be, as far as we know, is to imitate. Desperately. Since it isn't cheating, you may even take pride.

-oOo-

Closing remark

The Loebner Prize is an annual actual "Turing Test" competition measuring up the state of affairs of AI progress in this imitation game. Interestingly enough, there is a side-bet going on for the human players in the game as well. The price for the most human human. The person that was most easily spotted as that (faulty, messy, emotional, needlessly repetitive, whimsical, clumsy, … never dull) actual person.

See this account⁽³⁾ of the interesting 2009 winner (The video takes only 4')

So gradually, trying to convince the judges, even as a human, becomes an art in itself.

As robots become the new normal, I see lots of humans eagerly lifting themselves over some magical threshold into this new privileged pack of ‘exceptional beings’. It makes me wonder which of the two groups will eventually match the semantics of the word “artificial” best.

-oOo-

This article is part of a series: Turing's mirror - Turing's Duck - Turing's Razor

-oOo-

footnotes

(1) Note that, similar to his 'machine' it was only after time that this 'game' was named after its inventor and became known as 'the test'.

(2) This "take it or leave it" approach is the same for your religion, other elements of your identity, or sadly almost any arguable position in contemporary social issues. Somehow we forgot how to state 'negotiable' positions and are thus closing the door to any compromises, balanced solutions or win-wins. We need to learn how to recognize this kind of tactics upfront and simply refuse being fooled into negotiations with people entering the discussion like this. If reasonable people are to prevail they have to learn to be absolutely unreasonable to people showing lack of (willingness to) reason. Hell, maybe bots could help out!

(3) If you have more time to spend, I can warmly recommend this more elaborate Radiolab Podcast: Talking to machines.

Robots and Humans : the 360 ethics view in "Turing's Mirror"

How should robots and humans relate to each other? What level of autonomy or self consciousness in a robot will grant it the status of deserving liability and culpability in any harm it caused? When are we considering robots to be sentient, and how are we to relate to fellow humans obviously abusing such bots.

Few people ponder on the above questions.  For me it is growing into an increasingly fun method to think about our own human ethics.  The only trick you need for this fruitful crossover is blurring out the presupposed distinction between us and them.

That blurring takes essentially two forms, depending on your 'AI-believer' level. But as we will see, the net effect roughly stays the same. (although this distinction keeps yielding rather engaged disputes that strongly follow the adagium: "There exist no bigger fights than between two people saying the same thing in a different way.")

On the extreme one side of the spectrum you have the fundamentalists of what I call the Penrose group (after Roger Penrose, author of The Emperor's New Mind, my personal introduction to this line of thinking). Basically their conviction is that forged minds with clever algorithms will never reach sufficient levels of humanness.  In this view there remains something (almost God-like) inspired in us that fundamentally escapes materialistic simulation.

For this group the blurring exercise takes the form of considering transhumanism: the emergence of cyborg-like artificially augmented humans.

The pragmatic dreamers on the other side are still in the historic "Turing" camp. For them sufficient levels of human imitation is all that is required. If it walks and talks like a duck, there is no real point in pretending it is not.  No need to be fundamental or self-serving about it.  Beauty here is in the eye of the beholder: the observer is part of the test.

The clever setup of the Turing test factors in both the 'fooled ya!' imitation capabilities of the AI as well as the determination capabilities of the interrogator.  Passing the test blurs the line we can or are willing to draw between types of actors. In this article: actors, we make a moral judgement about.

Arriving at this similar blurred destination from the often found distinct positions in the field we see the true ethical divide more sharply.

The worry really is not around new clashing parties to be determined by their nature, or the purity of their human descent. Rather these new advances in technology bring us new thought experiments in the age old real issue: the ethics in relations between unequal parties.

When one has leverage over the other, should it not come with the responsibility to take care? And if so. Should the most sustainable nature of such 'taking care' not be obliged to avoid its own 'burden derived from privilege' by actively working towards a more balanced and thus stable power equilibrium?

Any dystopian prospect on the outcome of this question comes from a rather grim view on our own track record laid down in history. The more optimistic view not only sees progress, it also recognizes that even the pessimists use some natural and universal sense of 'Quality' and 'Goodness' to gauge the state of affairs at any time.  From there it should follow we will always be able to select the best role models, whatever their nature.

-oOo-

Much of this borrows from the African concept of Ubuntu: I become a person through the existence of other people. My connection with others is what grows kindness in me. My conscience and self image is but the harvest of that.

If robots are to provide an ever growing training in anthropomorphizing inanimate objects, we can hope that it helps us unlearn our habits of dehumanizing fellow humans too?

-oOo-

I'ld hate being accused of original thoughts, so here is my due list of references and accolades to:

- Nell Watson for the recent inspiring talk and the availability for discussion afterwards

- Kate Darling for (among other) making me think about "Who is Johnny"

- Sam Harris for (at least one pod-cast) introducing me to Kate and her work, and a perspective on the shape of any moral landscape.

- Kevin Kelly for (not) busting my myth.
- Bennie Mols for Turing's Tango

-oOo-

This article is part of a series: Turing's mirror - Turing's Duck - Turing's Razor

-oOo-

update

Some weeks after publishing this...  some news articles on AI bots inventing own gibberish languages emerged with less then comforting headlines.  The resulting twitter-discussion triggered me to bundle the essence of the above into:

the anxiety around this reveals the human race has no decent ethical answer to power imbalance

— Marc Portier (@mportier) 1 augustus 2017

so rather paradoxically we should question or even investigate if AI assistance could finally get us there :)

— Marc Portier (@mportier) 1 augustus 2017

De disruptie is dood, lang leve de disruptie!

Technische revoluties door een bril van transactiekosten.

In dit artikel

• Disruptieve neveneffecten in toerisme waar je misschien nog niet over dacht.
• Het economisch inzicht "transactiekosten" als verklaring voor het terechte succes van de digitiale economie. Ongeacht de disruptieve stijl.
• Een duurzame visie over disruptie: de beweging die alles in vraag stelt moet dat durven doen ondanks zichzelf.
• En onderweg een veeg uit de pan naar de politieke kaste.

Harioep. Daar gaan we!

Disruptie in toerisme - het vreemde geval van de OTA’s

Belfast, jaren '80. Een boekhouder rolt nietsvermoedend 'de toeristische sector’ binnen: zijn kantoor heeft heel wat lokale hoteluitbaters in de portefeuille. Genoeg om als extra dienst "benchmarkingen rapporten" te leveren. Met zicht op een voldoende steekproef schetst hij algemene tendensen. Die terugkoppelen toont klanten hoe zij ten opzichte van die trends presteren. Spontaan trekt dat nog meer hotel-klanten; maar ook hotels die hun boekhouding elders houden doen mee: in ruil voor een mild bedrag, én toevoeging van hun eigen cijfers aan de steeds meer complete 'steekproef'.
Tot daar de "petite histoire". Op basis van zijn schat aan gegevens presenteert de man op een verdwaald “digital tourism” congress de meest saaie boekhouder-slides vol tabellen, cijfers en grafieken (zelfs geen toeristisch kiekje uit Belfast fleurt het op). Voor wie het geeuwen kan onderdrukken, en het verhaal hardnekkig volgt, zit dit pareltje als beloning:

Dé KPI van de hotelsector is de bezettingsgraad van de kamers. Door de jaren is die in Belfast vooral van één ding afhankelijk. Nope, niet marketing of grote culturele evenementen in de stad, niet nieuw management links of rechts, niet nieuw personeel of een geslaagde kwaliteitscampagne, niet een prijzenoorlog, zelfs niet de volgende crisis van olieprijzen of veiligheidsniveaus. Ontgoochelend: rente, de kost van geleend geld, is de enige betrouwbare voorspeller. Zijn verklaring: In tijden van lage rente gaan de hotels uitbreiden; die nieuwe kamers zijn niet meteen verhuurd. Wat elasticiteit tussen aanbod en vraag heet dat. Bij meer leegstand is er voorspelbare prijsdruk, en dat stabiliseert zichzelf netjes naar terug stijgende bezettingsgraden. Al de rest speelt ook wel, maar dan eerder op verschuivingen tussen bezoek voor werk of voor plezier, of op de lengte van het verblijf, maar dus nauwelijks op totaliteiten.

Suspense in de presentatie! Komt daar plots op die tijdslijn, de disruptieve opkomst van de Online Travel Agencies (OTA's). Hun effect op de bezettingsgraad? Dat kun je bijna wel raden?
Nul. Niet te merken. Hotels zaten en zitten even vol als toen die er niet waren. Maar vergis je niet: de impact van de OTA 's op de sector is er wel degelijk. Is het niet op de bezettingsgraad, dan wel op de marge: minstens 15% van de omzet gaat nu vlotjes naar de OTA's. Je mag er niet aan denken dat de eigen overheid een dergelijke belastingverhoging zou doorvoeren. Maar als het een (zelfs buitenlands) bedrijf is die even vrolijk de marge afroomt, dan betaalt de uitbater met de glimlach. En betalen doet elk individueel hotel: wie het niet doen vreest al te sterk het kelderen van de eigen bezettingsgraad. Vermoedelijk terecht.

De druk van de cijfers zorgt verder voor het uitkleden van het aanbod: de laagste prijzen sorteren bovenaan de pagina, weet je wel? Dus worden alle inbegrepen diensten - van ontbijt over afstandsbediening tot lakenpakket, laat staan ‘sfeer en beleving’ - optioneel en niet online aangeboden. De mooie foto’s beloven die wel, maar in de praktijk zijn ze ter plaatse bij te bestellen en af te rekenen; lees vooral: ook afgerekend zonder de OTA-belasting erop. Ondertussen wordt hotel synoniem voor naakt beddenverhuur.

Tja, meneer, disruptie dat is vooruitgang, daar moet je in mee. Daar worden we beter van.

Maar wie precies? De uitbater? De consument? De tussenpersoon? Die laatste werd toch net door die digitale disruptie overal weggewerkt?

Er wordt wel eens beweerd dat de gemiddelde IQ-score door ‘nietsdoen’ een aantal punten per week vakantie zakt. Wie vermoedt dat al in het voortraject, bij de online toegang tot het toeristisch aanbod het kritisch denken ophoudt? De vakantiedroom zelf is al voldoende?

-oOo-

Een goede transactie mag wat kosten

We moeten alsjeblieft toch niet terug naar de tijd van toen deze digitale zaligheden er allemaal niet waren? Die weggewerkte tussenpersoon (aka the middleman), de theorie achter ‘de dikke staart’ van elektronische winkelmagazijnen (aka the long tail), de superioriteit van de gedistribueerde "netwerken die altijd winnen", de disruptieve beloftes zijn toch wel op iets gestoeld? Dat gebruiksgemak dient toch ook een hoger doel?

Wel ja.

Er is wat economische theorie rond het concept van de zogenaamde “transactiekosten” en die schept in elk van die e-commerce verhalen best een positief beeld. 

De term transactiekosten wijst op het geheel van oneigenlijke extra kosten die bij een handelstransactie in een niet ideale wereld de kop op steken.  Waar geen perfecte doorstroming van informatie is, waar de planning wat gaten laat vallen, waar hinderpalen en tolhuisjes op de handelswegen liggen, waar het vertrouwen te wensen overlaat… In al die hoekjes van het handelshuis verzamelen zich de transactiekosten.

Het Wikipedia artikel (link hierboven) en het overzicht (screenshot hieronder) geeft snel een beeld van waar het over gaat.

(geknipt uit wikipedia)

Dit soort kosten voegen niets nuttigs toe aan het verhandelde goed (of dienst). 

Als wetenschapper doordrongen van behoudswetten (massa, energie, …) verwacht je bij een eerlijke deal iets als "behoud van waarde” (voor wat hoort wat). De transactiekosten duiken echter op als “weglekkende waarde”; gebrek aan efficiëntie, rendementsverlies, waardevermindering.

Het is wat het is. Niets is perfect. Tot het ook opvalt dat er instituten zijn die van het werken op deze onvolkomenheden hun stiel hebben gemaakt: controleambtenaren, banken, verzekeringen, advocaten, incassobureaus… onze boekhouder zelf. En meteen ook: dat de omzet van dit soort bedrijven wel vrolijk wordt meegeteld in het BNP (Al voor ruim 50% volgens voorgaande link!). Als ware het allemaal niet te onderscheiden van echt nuttige waarde. WTF?

Het inzicht levert meteen een zalige bril om naar de wereld te kijken. Als ik ze opzet ben ik het meteen zó hard met alle politici eens dat ik ze wel allemaal ongelijk moet geven:

• Ja, beste liberalen, de overheid moet afgeslankt, maar de transactiekosten verhuizen van overheids-tax naar privé-factuur is als oplossing toch te naïef. Mooi boekhoudkundig trucje wel, maar de waarde op aarde gaat er niet op vooruit.
• Nee, dan zien de militante linkse rakkers het wel goed: net die hele bankensector is een gezwel dat weegt op het bestel. Maar de remedie moet dan wel verder gaan dan symptoombestrijding: de aandoening nationaliseren of via tax hun winsten afromen gaat enkel gepaard met hogere doorgerekende kosten en dus meer waardevermindering. Dát is de kern van de zaak.
• Gelukkig zijn er de groenen. Enkel zij hebben een focus op milieubewust en kostenbesparend, op duurzaamheid en efficiëntie; die ze vervolgens de nek omdraaien in een greep van regulitis en bijhorende controles.

Elk ziet de etterende splinter transactiekost in het oog van de ander, en verwijdert die het liefst met een balk aan genegeerde kosten uit het eigen arsenaal.

Waarlijk de wet van behoud van ellende aan het werk. Er is gewoon geen oplossing?

Toch toch. Het begint met herkennen en benoemen van transactiekosten, ongeacht van wie ze opstrijkt. Het loopt over ontdekken welke oneffenheid in de handelsroute de oorzaak zijn. En het komt er door die oorzaken aan te pakken of de wegen eromheen te vinden. Vast ten koste van de organisaties die er net van leven. Maar die paar offers vallen in het niets tegen de positieve effecten op de verhoogde waardecreatie die erdoor mogelijk wordt.

Voor wie zich uit de natuurkunde de werking van magnetische inductie herinnert is het meteen duidelijk. Daar geldt "het magnetisch veld zal een stroom opwekken die de oorzaak van zijn eigen ontstaan tegenwerkt". Naar analogie zit de paradoxale oplossing hierin: de instituten die ontstaan bij gratie van de problemen in de ketting van waardecreatie, moeten altijd de ontvangen transactiekosten gebruiken om net die imperfecties tegen te gaan. Als doel dus finaal zichzelf overbodig te maken.

-oOo-

Weer op reis

Tijd om nog wat de toerist uit te hangen. Maar wat is dat lastig zeg. Het aanbod maakt zich niet voldoende kenbaar: de techniek van webbouwers is te complex, service-discovery op het internet is nog steeds een afterthought. De algemene zoekmachine negeert teveel mijn doel en dus de achterliggende semantiek van mijn vraag. Ook de toeristische overheid heeft de boot gemist en de nodige bruggen niet gebouwd. De sector heeft zich onvoldoende georganiseerd; daar verwart elke uitbater zijn collega’s met concurrenten (samen slachtoffers van dezelfde transactiekosten). En dus zijn ze er: de taalbarrières, het gebrek aan flexibiliteit en betrouwbaarheid van betaling, de beperkte openingsuren en traagheid van antwoord versus een 24/7 online dienst…

Dus ziedaar: de vorm en grootte van het spreekwoordelijk “gat in de markt”! De kribbe waarin de OTA geboren is. Minder belangrijk dan de opportuniteit zijn de weggewerkte gaten in het vorige systeem. Het succes verklaart zichzelf omdat zo hard de transactiekosten zijn weggewerkt. Disruptie op zijn mooist. Nuttige toegevoegde waarde, een totaal-super-dienst die van de hele wereld een gastvrije verzameling fijne bestemmingen maakt. Vooruitgang die de waardecreatie stimuleert door het simpele feit dat het allemaal wat makkelijker wordt. Die 15% afgeroomde marge, daarnet nog eenzijdig als OTA-tax bestempeld, is dus wél op voortreffelijke wijze aangewend?

Ook de andere e-business voorbeelden blinken uit als je ze door de transactiekosten-bril bekijkt: De dikke staart theorie: een quasi gratis virtuele stock vermijdt de oude omweg van de winkelrekken; enkel nodig door gebrek aan planning en kennis vooraf. Netwerken die altijd winnen(?): omdat netwerkeffecten een schaalgrootte toelaten zonder de hogere communicatiekosten die een centrale hiërarchie met zich meebrengen. Etc etc. Tja, dat brengt dus disruptie. Het doet eventjes pijn, maar de voordelen wegen op. "Hop! Allemaal aanpassen dus."

Toch is het verhaal hier niet gedaan. Uiteraard: de transactiekosten zijn nog niet helemaal van de baan, dus er is nog werk op de plank. Maar helaas is er ook een andere vaststelling.

We kunnen het succes van de digitale economie misschien wel uitleggen door hun hogere efficiëntie, maar de realiteit is dat de bedrijven die door lagere transactiekosten de oude wereld op zijn kop zetten, dat met geen andere nobele bedoeling doen dan hun eigen voordeel. We blijven dus hangen bij de eerder gestelde inductie-paradox: lagere transactiekosten doen die vernieuwers spontaan bovendrijven, maar ze blijven zelf wel instaan voor waardevermindering. Ze blijven een ballast op het systeem. Hun ontvangsten en hun bestaan zelf moeten we durven blijven in vraag stellen. Ze mogen geen doel op zich worden.

Want ook dit is waar: Die avant-garde wordt snel het nieuwe normaal, zij zetten de nieuwe bovengrens voor aanvaardbare transactiekosten. Maar zodra die positie verzekerd is, wordt zelden geaarzeld om nieuwe transactiekosten te introduceren om de eigen bottom line op te krikken, of concurrenten van de nieuwe opportuniteiten weg te houden.

Met “Uw Privacy” als scherm

De verklikker van deze laatste fase in het leven van uw favoriete online service is wanneer die hardop de kaart “jouw privacy” trekt. Je had er nog niet zelf over nagedacht, maar, jij als consument, moet zo goed mogelijk afgeschermd van alles en iedereen die ongewild met je in contact wil treden. In de peer-to-peer en deelsystemen zijn dat meteen alle deelnemers, en heel onverdacht dus ook de producenten.
Gisteren verdacht je die online jongens nog een loopje te nemen met je gegevens, vandaag scoren ze onverwacht extra sympathie. Helaas een beetje vals.

In het geval van de OTA’s wil dat bv. zeggen dat je adres en contactgegevens van het logement dat je selecteert niet kunt zien tot je effectief een deal hebt gesloten. Het daarna toegelaten contact blijft (veilig!) binnen de ommuurde tuinen: chat en interactie-schermen dus. Plus nog de extra prikkeldraad om je tegen jezelf te beschermen: Doorspelen van e-mail-adres of telefoonnummer wordt gedetecteerd en verhinderd. Soms wordt wel de zweem van vrije communicatie via e-mail gewekt, maar wordt het echte adres vervangen door een anoniem relay adres (genre guest-289455@yourplatform.com). Die zorgen aan de oppervlakte voor je spam-veiligheid; in de feiten maakt het dat ook elk later contact tussen de partijen kan gedetecteerd (en ja ook: gevolgd?)

Onder het mom van jouw eigen bescherming wordt vooral de open en vrije doorstroming van informatie tegengegaan. En laat dat nu precies een zuivere transactiekost zijn. Wie die betaalt is duidelijk. Even duidelijk is dat het echt beschermende voordeel ervan louter het zelfbehoud van de OTA dient.

O, wat een kans ligt hier! De kans om disruptiever dan de disruptie zelf te worden. Meta dubbleplusgood! Laat ons het gewoon invoeren: de eenvoudige plicht tot open uitwisseling van marktinformatie. En ik wil nog toegeven: Voor die klanten en deelnemers die de fabel van de eigen bescherming blijven geloven mag het zelfs geregeld met een opt-out. Dit werkt dan allemaal niet tegen, maar net nog een stapje verder in de reeds ingeslagen richting. Verhinderen dat de weggewerkte oude kost wordt vervangen door een vals nieuwelingetje.

Disruptie maakt vaak de oude regels belachelijk overbodig. De nieuwe regels moeten alleen niet te lang op zich laten wachten. Die mogen van mij vanuit elke hoek van de samenleving komen: overheid, (verenigde) consumenten of zelfregulerende sectoren.

Disruptie is...

“Disruptie” is zo langzamerhand de roep waaraan je de struisvogel herkent: Wie het woord gebruikt ontmaskert zichzelf. Verrast door wat er allemaal is gebeurd terwijl de kop in het zand zat. Het woord als bezweringsformule op zoek naar bescherming tegen de aardschokken van de vooruitgang.

Óf je bent de predikende profeet, roepend in de woestijn, wijzend naar de vormeloze stofwolk aan de einder: “Wie zich niet klaarmaakt voor het naderend onheil is een vogel voor de kat. Doem en droefenis. Geweeklaag en geknars van tanden.“

Om daarna de factuur te presenteren. Hoe effectiever de goeroe, hoe lager het verschuldigde bedrag uitvalt ten opzichte van de kost van het afgewende onheil. Hoe meer aangewakkerd de vrees, hoe meer opluchting komt van de louterende betaling. Racketeering waar je zelf om vraagt?

Óf je bent het zelf die de boel op zijn kop zet? Zorg dan mee dat de term een positief soort verandering betekent. Afspraak is dat we ‘disruptie’ enkel gebruiken voor die oplossingen die werken (aan en) tegen transactiekosten, niet aan nieuwe trucjes die enkel drijven op (of in) profijtjes die ze oogsten uit de overblijvende onvolkomenheden van het systeem.

Disruptie als vooruitgang gooit zijn masker af op moment dat ze zelf nieuwe transactiekosten in het leven roept. Op dat moment is het aan de samenleving (mogelijks de overheid) om te tonen wat echt disruptie is. Een koekje van eigen deeg serveren.

Dát is de vooruitgang, meneer. 

Jaja, stilstaan is achteruitgaan!

-oOo-

O, en ik wou het er deze keer echt niet over hebben, maar het sluit er gewoon naadloos op aan: "Ik blijf overigens overtuigd dat de (Vlaamse) overheid zijn Open Data Licenties een viraal karakter moet geven." Toch?

update: blockchain disruptie in zowat elke sector past redelijk in dit verhaal...

update: Laat inzicht: ook de geneugten van deeleconomie passen eigenlijk in dit transactiekostenverhaal: de kost van leegstand / ongebruik van 'resources' waarover je beschikt - of dus eerder het dragen van de opportunitieitskost van het niet valoriseren van dat potentieel. Ongewild dus veroorzaakt door de (hedendaagse) gebrekkige deelbaarheid en/of fluïditeit van eigendom zelf.

Werk, anders bekijken.

Een wat lang uitgevallen betoog met refs en accolades naar @rcbregman @kbals @elonmusk @tbeeckman @theodalrymple @nickhanauer @fvmas @yuvalnoahharari @mcuban en al onze politici

Waarin aan bod komt

• Hoe werk en zingeving met elkaar vervlechten
• Dat we een blinde vlek hebben voor heel veel zinvol werk
• Hoe super-menselijke intelligentie ons opnieuw naar dit verhaal doet kijken
• Dat AI ons misschien wel op weg zet naar een eerlijk nastreven van wat we willen: minder werk en toch meer waarde-creatie
• Dat we geluk bij onszelf een andere waarde geven dan gebrek aan ongeluk bij een ander
• Dat woorden ons denken meer bepalen dan we bewust zijn
• Hoe links en rechts beide de kans missen om te zien en te zeggen wat we echt met z’n allen willen…

En zó lang is het nu ook weer niet.  Je kunt het trouwens in etappes lezen. Bij mij moest het er wel in één keer uit. Harioep!

Sluimertijd

Het sluimert al een tijdje in mijn hoofd. Oorzakelijk verband: Dat hoofd wordt gevoed met dat boek over de geschiedenis van de vooruitgang.  Opengebroken door de techniekjes van auteur Rutger C. Bregman. Zijn truuk: Dingen (uitkeringen bijvoorbeeld) van een andere kant bekijken. Dat prikt los door het arbitrair semantische vliesje dat subtiel ons denken beperkt. Want woorden betekenen wat ze niet hoeven te betekenen.

Ook hier telt wat ik eerder al zei: “Links en rechts zijn vandaag betekenisloos. Behalve voor schoenen en voorrangsregels.”

Alle strekkingen in het politieke spectrum houden namelijk aan hetzelfde "Wetstraat Lingo". Dat gijzelt al te veel woorden a priori in een bepaalde context. Niemand houdt de veronderstellingen in de gebruikte taal tegen het licht. Zelfs de dromers zijn niet op zoek naar gepaste neologismen. Ook zij komen er zonder niet los van de bestaande denkbeelden.

Centrum of extreem, links of rechts, alle combo’s missen de kans op radicaal, verrassend, waarachtig. Paradoxaal.

Dit recente bericht in mijn sociale kring wekt me uit mijn gesluimer:

De gedeeld link is gegarandeerd fijn, maar vooral de bijhorende quote is om van te smullen:

‘Zoals ik in het verleden reeds zei, zullen we evolueren van werk-gevers naar zin-gevers! Hoe fantastisch zou het zijn als iedereen zich kan bezighouden met wat hij/zij het liefste doet’ 

 -- Klaas Bals

Een kanjer van een nieuw beeld. Zinvol.

Maar toch. Het wekt me niet alleen, iets eraan stoort me ook.  Al bedoelt Klaas het niet zoals ik het lees, het brengt wel het perfecte haakje om mijn stroom half broeiende gedachten aan vast te hangen.

Werk-gevers

We starten bij de groep die het verschil maakt. Door de “Unizo of Voka”-PR rechtmatig voorzien van louter gunstige karaktereigenschappen. De ondernemers. De aanjagers van onze economie.  Zij die wars van het eigen risico, geconditioneerd zijn om gul uit te delen wat hun rechtschapen aard zelf hen dwingt dagelijks te “scheppen” (als ware het zand), die broodnodige jobs.  

Of de gulheid zich volgens iedereen even hard uitstrekt in het domein van de fiscale verplichtingen doet er nu even niet toe.  De krachttermen van dit betoog zijn tewerkstelling en risico, niet naïef vertrouwen in de overheid of striktheid in het volgen van (al te veel) regels.

Helaas, ook de kern van dat positief "jobs dankzij durf"- betoog ligt onder vuur. 

Dat geroemde risico bijvoorbeeld draagt al snel een vreemde tegenstelling in zich. 

Voor wie de handschoen opneemt is het, zelfs samen met hard werk, geen garantie op succes: want dat betekent nou net risico: geen zekerheid, toch moed tonen, doen! 

Toch mag je een succesvol ondernemer niet op een portie geluk aanspreken.  Dan klinkt het net dat enkel lef en doorzettingsvermogen bepalend zijn. Succes is namelijk iets dat met zekerheid iedereen met dezelfde insteek ook kan bereiken. Jazeker, maar waar zat dan dat risico weer? Welk lef precies?

In "Macht en Onmacht" van Tineke Beeckman zit ook een parel over risico-anders-bekeken. (eerste druk, pagina 126) Ze vertrekt bij Theodore Dalrymple, iemand die ook bij ons de geesten inspireert. Zijn opmerking, gangbaar in conservatieve kringen, stelt dat het gebrek aan individuele verantwoordelijkheid bij de lagere sociale klasse aanleiding geeft tot onbesuisd risicovol gedrag, met (zijn voorbeeld) ongewenste zwangerschappen tot gevolg.  Maar Tineke keert oom Theodore in één adem tegen zichzelf, en toont hoe gelijkaardig risicovol gedrag gevoed door eenzelfde gebrek aan verantwoordelijkheid heeft geleid tot (haar voorbeeld) de financiële crisis van 2008.  Bankiers en tienermoeders, rechtgehouden door de samenleving. Bien étonnés de se trouver ensemble. Het ene risico is het andere niet. Of toch?

We zijn met z'n allen zeer bereid ons individueel geluk vooral aan de eigen kwaliteiten toe te schrijven, maar we staan wel snel in de rij om de gebeurlijke tegenslag op het collectief af te wentelen. Overmoed die niet wordt bestraft door het uitblijven van geluk, wordt nooit als dusdanig herkend: dat heet gewoon moed. Slim, sluw, pragmatisch.

Risicobewust handelen, en deemoedig respect voor zowel geluk als het collectieve vangnet sieren ons allen. Zo ook de ondernemer. 

Die laatste moeten we helaas nóg een illusie afnemen. Dat uitgedeelde werk is niet echt ook 'zijn werk'.  Volgens onverdachte bron dan nog: In de onderstaande video "Rich people don't create jobs" schetst ondernemer Nick Hanauer wie er feitelijk de motor achter onze economie is. De vraag: "Wie o wie in onze samenleving jaagt het meest de zuurverdiende centen rücksichtslos weer de economie in?"

Geen Werk (meer)

Het gaat niet alleen over de werk-gever. Het gaat ook over werk. Toch over een AI-toekomstbeeld (volgens o.a. Elon Musk) vol schrijnend gebrek daaraan.

Ik heb zelf eerder mijn vragen en bezorgdheden geformuleerd over wat de oprukkende automatisering “nieuwe stijl” allemaal brengt.  Het gaat namelijk hard én ongezien met die AI: eerder de onzichtbare zelflerende software dan de zichtbaar gestuurde mechanische armen zorgen nu voor de doorbraak.

Uit een recent opiniestuk "de AIgnost" van Frank Van Massenhove in De Tijd blijkt dat men ook bij onze sociale zekerheid de bui ziet hangen.  

Frank hoort deze oproep al: ‘We moeten de causaliteit tussen inkomen en werk loslaten’.  Wat hem vermoedelijk écht wakker houdt is: "We moeten de bijdragen aan de sociale zekerheid dringend loskoppelen van de activeringsgraad".  

Goesting of niet: een visie wordt gevraagd. Hoe financieren we onze sociale zekerheid in een tijd waar beduidend minder (inkomsten uit belasting van) werkvolk (arbeiders én bedienden) zijn? Dat uiteraard zónder een nieuwige “robot-belasting” die meteen wordt weggezet als achterlijk en anti-innovatie..

(resultaat online bevraging op zdnet)

Net als Frank zie ik mezelf pal in het midden van het veld. Ik weet het niet. De recente ontwikkelingen zijn niet te negeren, maar de geschetste doemscenario's berusten op al te veel veronderstellingen waar we geen zicht op hebben. Mogelijks een gedeeld onvermogen tot blinde paniek. Mogelijks een gedeeld vertrouwen in onze eigen veerkracht en probleemoplossend vermogen.

Maar ondertussen zomaar optimistisch glimlachend niets doen? Dat lijkt me ook niet de beste strategie.

Eigenlijk is het meest bevreemdende in deze discussie dat we ons het debat laten aandragen door wat in de feiten mogelijk wordt. Nee zelfs. Dan nóg kiezen we liever even te wachten tot we volledig zicht hebben op hoe de effecten ervan zich manifesteren.

Wat ondertussen niemand overweegt is gewoon bedenken wat we eigenlijk echt willen, en dan vooral in die richting werken. (De klaaglijke ondertoon trouwens van het meesterlijke Sapiens van Yuval Noah Harari: 'The story of our species'.)

Ondertussen. In dat ongeleid proces vinden vakbonden en werkgeversorganisaties elkaar wonderwel. Ze stellen trots het gevonden akkoord voor waarin ze de huiswerkopdracht van de regering netjes hebben ingevuld.  Na te rekenen zekerheid op "meer jobs".  Iedereen tevreden.  

De gedeelde heimelijke wens op mínder werk blijft wederzijds pijnlijk genegeerd.  Onuitgesproken.  Nochtans weten we het.  De ondernemer wil meteen tekenen voor (eenzelfde omzet met) minder personeel. De loonslaaf wil eigenlijk ook wel (eenzelfde loon voor) minder (saai) werk. Ons massaal wenden richting de kost-effectieve waardecreatie door automaten lijkt voor beiden de uitkomst. Toch vinden ze elkaar in het compromis in de tegenovergestelde richting.  Die vaststelling alleen al vind ik reden genoeg om kritisch na te denken over de geldigheid van die vastgeroeste randvoorwaarde: het hele systeem hangt nu af van de activeringsgraad van de bevolking.  Dus moeten we met meer aan de slag! Hoezo?

Als we ondanks de automatisering met zijn allen steeds harder blijken te werken, wie zit dan eigenlijk aan de credit-zijde van deze balans?

Nog eentje om te bekijken dan maar.  Mark Cuban in zijn rustige stijl.  Met ergens in dat verhaal de boodschap: "De roep om meer jobs-jobs-jobs heeft geen enkele zin als je niet nadenkt over de aard ervan".

Zin in Werk

We kunnen er niet onderuit. De definitie van werk zelf moet getest. Mijn belangrijkste stelling: er is ontzettend veel werk dat we niet als dusdanig benoemen.

Het enige werk dat telt is dat werk dat de gever-nemer relatie ervan erkent.  Gezien de financiering van het systeem, is enkel dat werk waarop belasting wordt gehoffen echt van tel. Wie daarbuiten wel "werkt", nuttig bezig is, mogelijks zelfs dienstbaar is, moet zich verdedigen. Zij hangen in het vangnet. Gepamperd door de verzorgingsstaat. Geef ze wat minder snoep en ze gaan wél hun best doen.

Persoonlijk ga ik er van uit dat de fijne of valse karaktertrekken, én het (geluk of) maatschappelijk succes even oneerlijk maar vooral compleet los van elkaar verdeeld zijn over de bevolking.  Dus voor elk ontweken kapitaaltje op de belastingsbrief zal er vast een overeenkomend aantal onterechte werklozen zijn.  Dat beide "not done" zijn mag duidelijk zijn. Dat beide dus ook controle en correctie verdienen spreekt voor zich.  Maar als we daarnet de fiscale rechtlijnigheid buiten beschouwing hebben gelaten, dan kunnen we dat voor de noden van dit verhaal ook doen met de laksheid of oneerlijkheid van de steuntrekker.

We hebben het dus gewoon even over de goedbedoelende brave mens. Soms wordt die in het geluk wat misdeeld.  Het soort mens die met heel wat waardigheid is neergezet in de reeks schuldig op de Nederlandse TV.  Na een paar afleveringen daagt mij alvast dat armoede eigenlijk verrekt hard werken is. Het is tijdrovend om niet thuis je was te kunnen doen of verschillende winkels aan te doen om overal het goedkoopste product te halen.  Het is ook duur als je alles per stuk en niet in grotere hoeveelheden kunt kopen, tot voorgeschreven medicijnen en openbaar vervoer toe.  Omslachtig om administratief alle regels ook op papier te volgen. Wraakroepend tenslotte om met je uitkering ook de hele industrie aan schuldeisers en hulpverleners te moeten draaiend houden.

Waarom houden we vast aan een werk-definitie in een strikt economische context? 

Waarom valt elke nuttige bezigheid daarbuiten meteen onder de noemer "lui profiteren"?

Ook de feministen hebben het ondertussen door.  Equal pay day als inzicht volstaat niet meer.  Het onevenwicht in onbetaald werk is een veel grotere boosdoener: "In zowel hoge als lage-inkomenslanden besteden vrouwen gemiddeld 2,5 keer meer tijd aan onbetaald huishoudelijk werk en zorgtaken dan mannen."

Werken (hebben en geven) heeft zin. Werken zelf geeft zin. De bevestiging er niet enkel voor jezelf te zijn. Een schakel te zijn in een ketting van bezigaards, met z’n allen op een ongeleid traject richting vooruitgang.

Zin-gevers

Na de hele rondgang zitten we dus zeer dicht bij wat Klaas oppert:

“Hoe fantastisch zou het zijn als iedereen zich kan bezighouden met wat hij/zij het liefste doet”

Met een kanttekening bij zijn eerste zin wel:

“zullen we evolueren van werk-gevers naar zin-gevers!”

In mijn hoofd is het niet enkel de (wij) werk-gevers die gaandeweg zin-gevers worden.  De hele (wij) maatschappij durft dan die “liefste bezigheden” collectief als zinvol te bestempelen en te waarderen.  Misschien zijn Klaas’ en mijn idee wel écht hetzelfde: omdat iedereen dan voor zijn “ondernemerschap” wordt geprezen, ongeacht de strikt economische waarde.  Omdat we dan met zijn allen bewust beseffen dat wij zelf, als consumerend collectief, eigenlijk de grootste werk-gever aller tijden te zijn, zoals Nick Hanauer ons voorhoudt.

Echt?

Hebben we de robots nodig om ons dit te komen vertellen? Ontbreekt het ons aan super-menselijke intelligentie om dit te realiseren? Wat kunnen we (nu al) doen?

In het aangehaald artikel van Frank kwam meteen dé dada van Rutger aan bod: UBI, het universeel basisinkomen. De heilige graal voor iedereen. Volgens Rutger ook de natte droom voor links én rechts: een aanzienlijk overheidsbeslag en herverdeling gecombineerd met een minimale overheid om dat te regelen en te controleren. Behoorlijk radicaal.

Zelf twijfel ik. Zonder te weten waarom. De aard van het beestje toont toch die ingebouwde voor-wat-hoort-wat reflex. Dat doet me niet geloven in het klassieke doembeeld: dat iedereen door ‘gratis geld’ meteen zorgeloos lui zou worden. Daarvoor is ‘bezig zijn’ te plezant. Werk op zich te zinvol.

Dat blijft natuurlijk overeind in een wereld waar je gewoon monopoly-gewijs elke maand “langs start” kunt passeren.  Net zoals je aandeel lucht, ruimte en zeewater krijg je als wereldburger gewoon wat knikkers om mee te gaan ruilen.  Daarin telt niet louter daad en beloning, maar vooral vertrouwen.

Een mooi voorbeeld van zo'n vertrouwen is trouwens aan het werk bij het "letsen". Het letterwoord (L.E.T.S) staat voor Locale Exchange and Trading System, een proponentje van het nieuwe ruilen en delen. Diensten en goederen met elkaar ruilen en in die oefening het nuttig zijn van lokaal eigen “geld” herontdekken: een eigen munteenheid. “Die strandbloemen kosten 4 schelpjes!”

Ik zorg voor je zieke zus, jij rijdt mijn gras af. Dat ouwe boek vind je interessant?  Kan ik morgen je fiets huren? En de zoon van de buren gaat elke week met de hond van het oudere vrouwtje uit.  Dat loopt allemaal lekker. Maar hoe moet dat nu met de BTW erop? En zijn al die nuttige taken dan wel of niet echt werk?

Bij de leefloners zit een gelijkaardige paradox van het gemiste collectief.  Wat als die zich zouden organiseren om collectief de tijd-en-kost overlast van de armoede te gaan wegwerken?  Zinvolle groeps-aankopen voor lagere kosten. De was ophalen en efficiënt verwerken in een collectieve wasserette.  Een eigen hulpdienst voor administratieve rompslomp en een advocatenkantoor om de incassohaaien lik op stuk te geven.  Dergelijke collectieve onderneming zou hun dagelijkse individuele overlevingsbezigheid verheffen tot wat we allemaal gewoon werk noemen. 

Allemaal haalbaar? Bizar ook: dat het een kwestie van vermommen in de juiste woorden is voor we zien wat er is?

Kaders en dromen

Ik hoor jullie tegen nu wel denken en sputteren,

Dit denkkader is toch verre van “rechts”, mijn waarde.  

Dat het niet conservatief is wil ik nog net nageven.  Alhoewel: als zelfs de conservatieven in slogans oproepen om “de kracht van verandering”, dan voel ik me zelfs door hen gesterkt.  Maar het trekt zeker de kaart van heel wat klassiek rechts denken: ik pleit hierboven oprecht voor meer ondernemers (iedereen zelfs) en stel en passant vragen bij al te veel controle en regels (ook voor wie recht op een uitkering moet bewijzen). In ruil vraag ik te kunnen toegeven dat er bij individueel succes al eens geluk gemoeid is. Omdat die toegift zo eerlijk te verzoenen is met het afwentelen op het collectief wanneer dat geluk uitblijft.

Het is dus wel degelijk een duidelijk linkse signatuur die hier doorlekt.

Ik dacht het niet. Als die kant enkel gesterkt wordt door dit betoog, dan hebben ze wel héél snel gelezen. Los over de gaten in hun eigen verhaal.  Dat verhaal gebruikt nog te veel de oude woorden. Het oude progressief is vastgeraakt in het bevestigen van zichzelf in de orde der dingen. Voor sommigen moet die vaststelling continu herhaald in aangetoonde misstappen rond belangenvermenging in het verleden.  Voor mij zit dat vooral in het gebrek aan vernieuwing omtrent hun visie voor de toekomst.  Ze worstelen om de stem van de kiezer, zoekend naar zijn individueel gewin, af te kopen voor een collectief dat meer kan zijn dan een verzekering tegen ongeluk. Van de onbehouwen reacties op de ruil- en deeleconomie tot de gesloten collectieve warenhuizen en cultuurtempels: het gemiste potentieel van progressief ondernemerschap.

Goed.  Maar dan kunnen we je betoog toch minstens klasseren als al te utopisch.

Wel utopisch, ja. Dat is voor mij net als naïef al lang geen scheldwoord meer.

Maar niet “té”.  Net utopisch genoeg mag ik hopen.

Als het ons te doen is om 'rustig aan' met zijn allen verder te stappen richting vooruitgang, dan is er maar één iets wat we echt moeten vermijden “a failure of imagination”.

update: zie ook dit artikel over gebruik van gemeenschapsmunt in sloppenwijken van Kenia.
update: en Rutger Bregman die ook nog eens op de nagel klopt: Time to rethink the meaning of work
update: in the guardian geeft Yuval Harari er nog een extra spin op: The meaning of life in a world without work
update: Ter ere van  125 jaar "De Rerum Novarum" slaat Matthias Somers nagels met koppen.
update: van veel latere datum, maar zeker een extra aspect dat rond "waarde van werk" zweeft: "waardevol werk" en "waardigheid"

Thank you @Winnie_Byanyima for looking beyond the numbers to explain why we need to respect the dignity of working people and the exploitation that robs people of their dignity to enrich those who control power and wealth.

cc: @WEF @Davos @Oxfam @oxfamGB @NowThisNews pic.twitter.com/e1HxOforpk

— Michael Kirkpatrick 🌍 (@OtimMichael) 30 januari 2019

Of nee, wacht, laat ik ook eens iets zeggen over Moslims

Hoera. Welkom op mijn blog. Eindelijk hier?

Het 'klik-aas'-woord van deze tijd staat dan ook uitdagend blinkend in de titel. Je aandachts-reflex, die onderhands nauwkeurig door media en politiek is geconditioneerd, heb je niet onderdrukt. Schaam je daar alvast niet voor.

Heb ik hier wel iets te zeggen? Altijd! Is het niet over het onderwerp zelf, dan toch zeker over al die anderen die het in de mond nemen.  Evenmin gehinderd door kennis ter zake. Dus ook mijn mening telt. En nog bedankt voor de aandacht.

Mijn aandacht gaat vooral naar de gemaakte redeneerfouten in het debat. Maar ongetwijfeld zal mijn eigen denkkader over dit onderwerp "De moslim in onze westerse samenleving" doorlekken. Ik weet van mezelf dat ik keihard twijfel. Wees dus bewust: dat vermeende denkkader bij mij schetst zich enkel omdat het botst met dat van jou.  Je hoeft evenmin jezelf dát kwalijk te nemen.

De hoofddoek en het straatbeeld

Ooit begon de discussie hier.  Bij een mode-kwestie eigenlijk.  Even zinnig en onderhoudend als de opkomst van de mini-rok en de bikini. Wie denkt het straatbeeld te moeten bijsturen kan beter voor een modehuis gaan werken.

Ware het natuurlijk niet van de niet te negeren "symboolwaarde" van dit lapje textiel.

Een symbool is, per definitie, iets dat slechts die waarde heeft die we er zelf aan toekennen. Wie er over begint, ontmaskert zichzelf meteen als symbool-ridder.

Te laat voor mij nu.  De makkelijkste oplossing "er dan geen waarde aan toekennen" is al na de eerste zin van deze paragraaf geen optie meer. Gelukkig kan men mij alvast geen gebrek aan gevoeligheid of engagement verwijten.

De hoofddoek is namelijk een symbool voor de onderdrukking van de vrouw.

Niet waar. Wel waar. Of niet soms?

De slogan "il est interdit d' interdire" uit de mei '68 beweging is over dit onderwerp de meest zinvolle basishouding.  En die geeft meteen beide kanten van het betoog een veeg uit de pan.

Waarom een hoofddoek gaan verbieden als dat niet meer is dan een sociaal - cultureel aanvaarde fatsoensnorm?  Mijn dochter heeft een Syrische vriendin wiens moeder steevast zonder hoofddoek door het huis loopt.  Maar die meteen opzet als ze de voordeur gaat open doen.  Voor haar een kwestie van fatsoen. Voor mij zelfs herkenbaar: ik zie mijn eigen vrouw ook iets aantrekken als ze door de deurbel van onder de douche gecommandeerd wordt. Dat mag zo blijven.  Als man word ik trouwens door de heersende fatsoen-normen ook zeer onderdrukkend beperkt in mijn rechten tot vestimentaire expressie: voor mij geen kleedje, topje of hakjes. Maar ik klaag niet. Ik snap al niet dat sommigen dat van vrouwen verwachten, veronderstellen, eisen.

Maar ook: waarom die hoofddoek dan verplichten?  Waarom niet: die hard in twijfel trekken en als "betrekkelijk" bestempelen?  Op de radio ooit het ontluisterende verhaal gehoord van het technisch atheneum in Antwerpen waar een hoofddoekverbod werd ingevoerd.  Voorbij de principiële reactie: "verbod op verbod" was de praktische conclusie na één jaar bijzonder verhelderend.  Het had gewerkt.

Zeker, er was de jammerlijke vaststelling dat een aantal leerlingen na het verbod zijn vertrokken (en niet allemaal teruggekeerd). Maar in het verhaal zat ook dit pareltje: Plots konden alle meisjes wel zonder problemen, mee op de jaarlijkse klasuitstap.  

Die uitstap was altijd al nuttig in hun opleiding. Ze bracht alleen fatsoenlijke moslim-meisjes-zonder-chaperonne ook voorbij een magisch grens (de regel meet die afstand als halve dagreis per kameel).

In de school ná het hoofddoekverbod was er dus vooraf een mentale keuze gemaakt.  Het maakt niet uit hoe meisjes en ouders dat aan zichzelf en elkaar hebben uitgelegd:

• Je opleiding is belangrijker.
• Op (die) school ben je niet (in de eerste plaats) moslim.  
• Niemand kan je op uitstap (zonder hoofddoek) herkennen als moslim.
• ...

Die kennis doet niets aan of af aan de resultaten.

Noem het gerust hypocrisie, principiële rekbaarheid of een sterk staaltje van cognitieve dissonantie.  Maar onder elk van die labels is dit tjevengedrag nauwelijks van dat van de huisgemaakte "goede katholiek" te onderscheiden.  Met die "assimilatie" zit het dus wel snor.

Er mag van beide kanten "symbool" -bewustzijn insijpelen.  Samen met wat schouderophalende relativisme.  Het is mààr wat het is, dat doekske. Dat besef leeft ook, maar het doet geen kranten verkopen of stemmen oogsten.  Het volgende debat wordt dus weer opgeblazen, en uit de barstjes sijpelt enkel polariseren en wederzijds stigmatiseren.

De reflex van "in het stigma hervonden verbondenheid en identiteit" voorspelt dan enkel méér hoofddoeken.  En mééŕ toestanden ermee op school. Het verschil wordt dan ook steeds onduidelijker tussen de "mij een zorg" hoofddoeken uit geconditioneerd fatsoen, de "kun je daar mee ophouden" verplichte doeken, en de "eigenlijk heb je ferm gelijk" reactionaire fashion-statements.  

Mijn identiteit zet zich af tegen jouw collectief.

Dat "wel eens willen uitdagen van de gevestigde autoriteit" is net niet een gebrek aan respect voor onze waarden: "ontvoogding", "individualisme", "recht op identiteit" en de expressie ervan.

Dat individualisme laat nu alleen jammerlijk los van zijn respect voor het individu. Onszelf gunnen we dat, maar bij elk ander manifesteert het zich uitsluitend als een kluwen van collectieve labels.  Enkel zo krijgen we nog vat op onze eigen overtuiging. En die is beter, juister, echter, rechter. Zekerder.

Nuance wordt zó iets wat we enkel nog bij onszelf ontdekken.  Uiteraard kunnen we om met 30.000 verschillende Katholiek Kerken (inclusief protestantse), alle op zoek naar hun Eigen Grote Gelijk.  Lastiger is het om dat te vertalen naar een gelijkaardige vrijheid tot nuance en zelfexpressie bij de moslimbroeder. Behept met een neiging tot politiek correctheid wordt sedert 9/11 nog net de scheiding gemaakt: de Moslim is ok, maar de Salafist is het probleem.  Tot je van iemand die wat dieper graaft mag horen dat ook dát label eigenlijk geen enkele lading dekt. De bange blanke man neemt liever geen risico dan zich deftig te informeren.

Alles van waarde is weerloos.

De hele reeks van Safa Al Ahmad is trouwens een aanrader van formaat.  Na beluistering overvalt een treffend gevoel van gemiste kans: waarom overweegt (bijna) niemand in die reeks seculariteit? Dé vanzelfsprekende oplossing toch?

Tot je beseft dat ook die term vaak totaal verkeerd begrepen is. Niet alleen bij ons.

Eerst al in de feiten:  Seculariteit is niet gelijk aan on-religieus.  Het is wel: dóór neutraliteit ten opzichte van religie een ondersteuning geven aan samenlevingen van anders-, multi- tot niet-  godsdienstige deelnemers.

Maar zeker ook qua pretentieuze gelijkhebberigheid: Seculariteit is namelijk niet zozeer dat Groot Verlicht Idee dat is bedacht in de salons van de Wijze Liberale Filosofen. Het is eerder ontluisterend een breed gedragen pragmatische oplossing die zich bij ons heeft opgedrongen na eeuwen bloedige godsdienstoorlogen.  

Als waarheid, als doorwrochte en werkende oplossing krijgt het bij mij zo veel meer waarde.  Absolute waarde haast.  Meer waarde dan de makkelijk afgeroepen eigendomsrechten die we er denken op te hebben. In zinnen die spreken over "onze" waarden die moeten "verdedigd" worden.

Jamaar, we moeten ze toch niet zomaar te grabbel gooien? Neen. Zeker niet!

Niet te grabbel gooien in een populistisch opbod dat leiderschap verwart met een richtingloos "beroep doen op het inzicht van de massa".  De valse melodie van de stemmenronselaar op de ritmische echo van de xenofoob.

Niet te grabbel gooien in inhoud door elke kritische zin weg te vlakken in al te makkelijke gemeenplaatsen.  Moeilijk gaat ook. Appelleren aan doorzettingsvermogen scoort hoger dan meegaan uit gemakzucht. Terugvinden van sluw vluchtkapitaal is ook moeilijker dan het tegenhouden van een zichzelf aanbiedende vluchteling.

En vooral: Niet te grabbel gooien in zijn essentie.  Akkoord, de Verlichting bracht uiteindelijk een terecht geloof in vooruitgang. Maar ze vertrok vooral van een kritisch evalueren van gevestigde waarden.

Hoe wil je iemand verleiden tot de vrucht van je inzichten als je ook de noodzakelijke (zelf)twijfel (zelf) in de kiem smoort?

Alles van waarde is weerloos. - Lucebert

(Gevel in Gent, bron foto)

Waarheid is niet relatief, 

met uitzondering van je aanspraak erop.

Laat ons vooral niet denken dat die waarden door een magisch gen of ander bloed-erfrecht vanzelf worden doorgegeven.  Nog vóór we ze tegen anderen hebben verdedigd hebben we die 'eigen' waarden dus zelf vakkundig de nek omgedraaid.  

Ze verdienen het om uitgelegd en gekaderd te worden.  Niet alleen aan "onze" kinderen.  Met gepaste bescheidenheid voor de scha-en-schande historiek erachter.  Met obligate  referentie naar de originele bedenkers. Maar weiger de erfenis van enige superioriteit in idee of bedenker naar jezelf als boodschapper.  Uitnodigen tot het inzicht begint niet door de tegenpartij a priori als achterlijk te bestempelen.

Enkel in een open dialoog maken "de waarden" kans om, eventueel subtiel bijgeschaafd, nog waardevoller te worden.

Alleen wie echt twijfelt heeft gelijk. (en kan mij nog overtuigen)

PS(1) Voor de pilarenbijters, waar ik mezelf doorgaans ook toe reken, enkel deze quote ter aanvulling:

Het misverstand dat wetenschap in absolute waarheid handelt, gaat terug op Descartes. [...] Wetenschap moeten we respecteren en serieus nemen, niet verafgoden. Anders is het geen wetenschap, maar religie.De waarheid die voortvloeit uit de wetenschap is altijd voorlopig. [...] Het geloof in de wetenschap overtuigt niet met een beroep op de eigen autoriteit of openbaring, zoals dat in religies gebeurt.  De wetenschap daagt ons slechts uit om zelf mee te doen.  Het is daarom meer een methode dan een afgebakend geloof.  [...]Goede wetenschap verheft zelfkritiek tot dogma.

- Rutger Bregman, De geschiedenis van de Vooruitgang. 

[ pagina's 278 - 279 (in 7de druk)]

PS (2): Wegens nu al te lang heb ik voorbehouden voor opvolgende sessies:

• de verkleving van dimensies en
• de ironie van de slachtofferrol.

update: laat ontdekte stevig vrouwen-debat over doeken op je hoofd leggen.

update: (voor mezelf) bovenstaande gaf op een verloren maandag aanleiding tot deze fijne heen en weer:

update: (uit deemoed) Mathias Somers , 3 maand later, in De Morgen, zegt het een stuk duidelijker: "het gaat over de afkomst".